Ruồi đục trái

Giới thiệu chung

Cùng với sâu đục thân, sâu đục trái, bù lạch, câu cấu xanh, rệp sáp, rầy bông xoài…thì ruồi đục trái (Bactrocera dorsalis Hendel/ Dacus dorsalis Hendel/ Strumeta dorsalis Hendel…thuộc họ ruồi đục trái (Trypetidae), bộ hai cánh (Diptera) cũng là một loài dịch hại thường xuất hiện và gây hại trên cây xoài ở nước ta hiện nay. 

Đây là một loài côn trùng đa thực, ngoài cây xoài loài ruồi này còn phá hại trên rất nhiều loại cây khác như cam, quýt, bưởi, ổi, nhãn, vải, táo, mận (gioi), chôm chôm, đu đủ, mãng cầu xiêm, hồng bì, hồng xiêm (sapoche), thanh long, mít, thị... nên việc phòng trừ chúng nhiều khi cũng gặp không ít khó khăn do thức ăn của chúng liên tục có mặt trên đồng ruộng, vườn cây.

Ruồi đục trái phân bố ở hầu hết các vùng trên thế giơi, nhưng chủ yếu tại các nước Châu Á như Việt Nam, Trung Quốc, Bangladesh, Brunei, Darussalam, Capuchia, Ấn Độ, Lào, Malaysia, Myanmar, Nepal, Sri Lanca, Thailand, Philippines... Ở nước ta, ở đâu có trồng cây ăn quả là ở đó có loài ruồi này gây hại.

1.1.Triệu chứng và mức độ gây hại

Con trưởng thành cái dùng vòi đẻ trứng chọc thủng vỏ trái rồi đẻ trứng vào bên trong (chỗ tiếp giáp giữa vỏ và ruột), trứng được đẻ thảnh từng chùm trong một lỗ khoét trên trái. Vài ngày sau, tại miệng lỗ chọc ở vỏ trái bắt đầu ứa nước, mép lỗ chọc hơi nhô cao, bội nhiễm nấm và vi sinh vật thối dần và loang rộng. Mặt khác, ấu trùng (dòi) nở ra đục ăn thịt trái, tuổi càng lớn ấu trùng càng đục sâu vào phía trong giữa trái làm trái bị thối. Cả hai tác động trên đã làm cho trái xoài bị thối nhũn và rụng rất nhanh. 

Theo đánh giá của các nhà chuyên môn ở các tỉnh Phía Nam loài ruồi này có khả năng gây thất thu rất lớn cho nhà vườn, theo ước tính có thể làm giảm khoảng 10-15% năng suất và sản lượng trái cây.

1.2. Đặc điểm nhận dạng

-Con trưởng thành: có chiều dài cơ thể khoảng 7-9 mm, sải cánh rộng khoảng 13mm. Đầu mầu vàng, có dạng hình bán cầu, mặt trước màu nâu đỏ với 6 vệt màu đen, phía sau đầu có nhiều lông nhỏ. Râu đầu tương đối ngắn, có 33 đốt, hai đốt đầu nhỏ và ngắn, đốt cuối dài và to, trên đốt này có một lông nhọn. Ngực có màu nâu đỏ hoặc nâu tối, mặt lưng có một vân vàng hình chữ U. Bàn chân có 5 đốt, đốt cuối cùng có hai móng và một miếng đệm rất to. Đốt đùi của cả ba đôi chân có màu nâu đỏ, còn đốt chày và bàn chân có màu vàng. Cánh trong có màu khói, gần cạnh trước có màu đậm hơn.

Con cái lớn hơn con đực, có thể phân biệt dễ dàng bởi con cái có ống để trứng kéo dài và nhọn. Trưởng thành có khả năng bay rất xa. Thời gian sống của trưởng thành khoảng 1-3 tháng.

-Trứng: có hình hạt gạo, kích thước khoảng 1,0 x 0,2mm, khi mới đẻ có màu trắng sữa, khi sắp nở có màu vàng nhạt. Khi dòi nở, vỏ  trứng  tách  theo  một  đường dọc.

-Con ấu trùng: lúc mới nở dài khoảng1,5mm, khi phát triển đầy đủ dài khoảng 6-8mm, màu vàng nhạt, miệng có móc.

-Nhộng (kén giả) có hình trứng, dài khoảng 5-7mm, lúc đầu có màu vàng nâu, khi sắp vũ hoá chuyển sang màu nâu đỏ.

1.3. Đặc điểm sinh vật

Con trưởng thành cái dùng vòi đẻ trứng chọc thủng vỏ quả rồi đẻ trứng vào chỗ tiếp giáp giữa vỏ quả và thịt quả. Sau khi vũ hóa khoảng 7-15 ngày, con cái bắt đầu đẻ trứng. Kết quả nghiên cứu của các nhà chuyên môn cho thấy trong thời gian sống của mình, một ruồi cái có thể đẻ từ 150-200 trứng, trung bình 50 trứng trong vòng 30 ngày. Trong điều kiện phòng thí nghiệm, tuỳ theo nhiệt độ mà thời giai phát dục một vòng đời của ruồi đục trái khoảng 40-80 ngày (trong đó, trứng: 1,5-3,5 ngày, ấu trùng: 8-18 ngày, nhộng: 9-19 ngày và trưởng thành: 20-40 ngày). 

Khi đẫy sức, nếu trái vẫn còn nằm trên cây thì ấu trùng búng mình rơi xuống đất (nếu trái đã rụng thì ấu trùng chui ra khỏi trái)  rồi chui vào lớp đất mặt (sâu khoảng 3-7cm) dưới tán cây để hoá nhộng.

1.4. Đặc điểm phát sinh phát triển

Theo các nhà chuyên môn trong điều kiện thời tiết, khí hậu và đặc điểm cây trồng ở các tỉnh Nam bộ (nhiều vườn cây ăn trái là ký chủ của ruồi đục trái nằm xen kẽ nhau), ruồi đục trái thường xuất hiện quanh năm. Tuy nhiên, trên vườn xoài thường ruồi xuất hiện nhiều vào sau Tết Nguyên đán, vì lúc này xoài chính vụ đang chuyển sang giai đoạn già chín, thức ăn phù hợp cho ruồi. Nếu là những vườn xoài được xử lý cho ra trái trái vụ (để bán được giá cao) thì lúc mật độ ruồi cao nhất không phụ thuộc vào thời gian trong năm, mà phụ thuộc vào giai đoạn trái xoài già chín của những vườn đó)

Thực tế vườn cây cho thấy những vườn xoài trồng dầy, um tùm, rậm rạp, thường là những vườn bị ruồi gây hại nhiều hơn những vườn khác.

Biện pháp canh tác

- Không nên trồng xoài quá dầy và thường xuyên tỉa bỏ những cành nhánh bị sâu bệnh, cành nhánh nằm khuất bên trong tán cây để vườn luôn thông thoáng.

- Nếu có điều kiện nên dùng bao giấy, bao nilon hoặc bao chuyên dùng bao trái để tránh ruồi tấn công.

- Thường xuyên thu gom những trái đã bị ruồi gây hại (còn trên cây hay đã rụng xuống đất) đưa ra khỏi vườn tiêu hủy (đào hố chôn sâu hoặc ngâm trong nước) để hạn chế ruồi phát tán lây lan sang những trái khác trong vườn hoặc sang những vườn cây trái lân cận.

- Có thể dùng những loại thuốc hột rải, rồi đảo trộn vào lớp đất mặt để tiêu diệt nhộng.

- Dùng chất dẫn dụ ruồi: con trưởng thành đực của ruồi bị hấp dẫn bởi chất Methyl eugenol, nên có thể sử dụng chất này (chiết suất từ cây É tía hoặc cây Hương nhu) trộn với 1-3% thuốc Dipterx hoặc Naled, rồi tẩm vào mảnh vải dày làm bả, rồi treo bả vào cành xoài (treo 20-30 bả/ ha), mỗi tuần tẩm lại bả một lần sẽ có tác dụng thu hút con trưởng thành đực đến ăn bả ngộ độc mà chết. Cũng có thể sử dụng một số thuốc dẫn dụ ruồi đục quả như Vizubon-D, Rumacon...Biện pháp này phải vận động được nhiều chủ vườn trên một vùng rộng lớn cùng tiến hành thì mới mang lại hiệu quả, tuyết đối không được thực hiện đơn độc chỉ một vài vườn, trong khi xung quanh không ai thực hiện sẽ dẫn dụ ruồi đến phá rất mạnh vườn có đặt bả.

- Phải kiểm tra vườn cây thường xuyên, nhất là giai đoạn quả già sắp chín…để phát hiện sớm và phun thuốc diệt trừ ruồi kịp thời. 

Biện pháp lợi dụng thiên địch

(Đang cập nhật)

Biện pháp thuốc BVTV

(Liên hệ với chúng tôi)

NGUYỄN DANH VÀN